بخش اول : تاریخچه نفت در رامهرمز

 

نخستین چاه  اکتشافی نفت خاور میانه توسط انگلیسی ها در ناحیه ماماتین رامهرمز، که به نفت نرسید و عملیات آن متوقف شد.

مروری بر تاریخچه_نفت در رامهرمز

رامهرمز از جمله مناطق خوزستان است که از دیر زمانی ذخایر #نفت در آن وجود داشته است. این ذخایر نفتی معمولاً به صورت چشمه‌های نفت از زیر زمین بیرون آمده و در دسترس مردم قرار‌گرفته است. از این چشمه‌ها به دو صورت نفت سیاه و سنگین و نفت سفید و سبک استخراج می‌شده است. قدیمی‌ترین اطلاعی که در مورد نفت رامهرمز داریم مربوط می‌شود به نیمه اول قرن دوم هجری و در زمان حکومت #هشام_ابن_عبدالملک که درکتاب « الوزراء الکتاب» آمده است.  براساس گزارش جهشیاری در فاصله سال‌های 105 تا 124ﻫ.ق، #نفت_سفید رامهرمز به عراق صادر می‌شده است.(1)

همچنین در حوادث دوران کریم خان در سال 1170 ﻫ.ق/ 1853م هنگامی که وی برای سرکوبی فردی به نام «قاید ابل» به رامهرمز لشکر کشید فرستاده وی به بدست «قاید ابل» و به وسیله‌ی نفت سوزانده و کشته شد.

در سال 1293ﻫ.ق/ 1876م مؤلف فارسنامه_ناصری از چشمه‌ای در نزدیکی روستای « #چم‌_لیشان » رامهرمز خبر می‌دهد که مخلوطی از قیر و نفت سیاه از آن بیرون می‌آمد. وی می‌گوید:

«در پیش این چشمه حوضی ساخته‌اند تا آنچه از چشمه در می‌آید درحوض جمع شود. پس از این‌که حوض پر شد آن را آتش می‌زنند تا آنچه نفت در آن است بسوزد و قیر آن از طریق سوراخی که درحوض تعبیه شده از آن درآمده داخل آب رودخانه که متصل به حوض است ریخته شود. به این روش پاره‌های قیر این چشمه مانند کنده‌های درخت درمی‌آید.» (2)

هنگامی که "بابِن و هوسِه" دو سیاح فرانسوی در سال 1302 ﻫ.ق/ 1884م به رامهرمز آمدند به چشمه نفتی در رامهرمز اشاره می‌کنند که روزانه چهارصد لیتر ـ معادل یک خروار و نیم ـ از آن نفت خارج می‌شده است. آنها می‌گویند:

«نفت سفید خارج شده از چشمه بسیار ممتاز است. مردم رامهرمز آن را در مشک‌ها و خیک‌ها می‌ریزند و به هندوستان می‌فرستند. این نفت‌ها از نفت‌های تصفیه شده بهتر است و مردم از این تجارت بزرگ، فایده زیادی می‌برند. » (3)

 

"موسیو_دمورگان" فرانسوی هم که سال‌ها در شوش مشغول کاوش بر روی آثار باستانی بود، در مجله معادن پاریس مقاله‌ای چاپ کرد که در آن مقاله از وجود نفت در مناطق غرب و جنوب غربی ایران خبر می‌داد. در این میان فردی ایرانی به نام«کتابچی_خان» پس از خواندن این مقاله و سفر به مناطق غربی ایران و اطمینان از این مسئله با" سِر هنری درامندلف" وزیر مختار سابق انگلیس در ایران در شهر پاریس ملاقات و در نهایت با "دارسی" آشنا و موافقت او را برای سرمایه‌گذاری در نفت ایران جلب کرد. در همین راستا "ماریوت" ـ نماینده دارسی ـ به همراه کتابچی خان در سال 1319 ﻫ.ق/ 1901م  برابر با 1280 خورشیدی به ایران آمده و پس از مذاکراتی که با دولت ایران داشت قرارداد نفت به نام دارسی منعقد و پس از چند ماه، شرکت دارسی در "چاه‌سرخ"  قصر شیرین مشغول کار شد. این شرکت موفق شد با حفر دو چاه به نفت برسد، اما به دلیل اقتصادی نبودن کار تعطیل شد. پس از تغییر و تحولات، دارسی، شرکت جدیدی به نام"سندیکای امتیازات" با مشارکت "شرکت نفت بِرمه" و یک لُرد انگلیسی به نام" استراتکونا" تأسیس کرد.( 4 )

اولین کاری که شرکت جدید کرد، توقف کار در قصر شیرین نمود. به این صورت که دستور داد تمام اثاثیه و لوازم کار به منطقه "ماماتین" Mamatein در رامهرمز منتقل شود. در این محل شروع به حفر دو چاه امتحانی شد. حفارهای کانادایی استخدام شدند تا تحت ریاست مهندسی انگلیسی بنام رینولدوز به عملیات بپردازند. چاه اول به عمق 661 و دومی به عمق 591 متر حفر شد، ولی هیچکدام به نفت نرسید. نبودن راه شوسه و مشکلات محلی هزینه کار را زیاد می‌کرد. به همین علت چندی بعد اولیای شرکت جدید هم دچار نگرانی شدند.(5)

در ارتباط با عملیات اکتشاف نفت و مشکلات آن در ماماتین، و.ویلسن ـ نایب کنسول انگلیس در اهواز ـ می‌گوید:

«روز اول سال 1326ﻫ.ق/ 1908میلادی (1287 خورشیدی) اینجانب از راه رُقِیوِه (از نواحی رامهرمز) به ماماتین رفتم تا از نزدیک کار متخصصین و مأمورین نفت را که در جستجوی این ماده گرانبها و به عبارت دیگر طلای سیاه هستند ملاحظه کنم. ماماتین در چند مایلی رامهرمز (35 کیلومتری) واقع شده است و کارشناسان کانادایی در اینجا و یک نقطه دیگر به حفاری اشتغال دارند، و امیدوارند که هرچه زودتر به نفت برسند. ولی این آرزو با جریانات بعدی تحقق پیدا نکرد. در همان روزها که نگارنده در ماماتین اقامت داشت تلگرافی از هندوستان رسید.»(6) دراین تلگراف آمده بود که ستوان راتکینگ برای همکاری با اینجانب عازم خوزستان شده است.

 

 

مقامات وزارت امورخارجه انگلیس چون پیش‌بینی می‌کردند که هرگاه عملیات مأمورین اکتشاف و حفاری درخوزستان به نتیجه برسد ایلات و عشایر ماجراجوی محل بدون درنظرگرفتن قابلیت‌های خود و عدم اطلاع از استخراج نفت بخواهند رأساً از منابع بهره‌برداری کنند، لذا برای جلوگیری از وقوع چنین پیش‌آمدی، چند دسته سرباز مسلح از هندوستان به نقاطی که عملیات حفاری در آن انجام شد اعزام کردند. تعداد آنها 20 نفر بود که سرپرستی آنها را "ویلسن" بر عهده داشت. عدم دست‌یابی به نفت، باعث شد که شرکت، دست از عملیات حفاری درمنطقه ماماتین کشیده به میدان "نفتون" مسجد سلیمان نقل مکان کند. چاه نفت شرکت دارسی (معروف به چاه شماره یک خاورمیانه) در آنجا به نفت رسید و برگ مهمی در تاریخ ایران و خاورمیانه ورق خورد.

ناگفته نماند که حوزه نفتی رامهرمز یکی از 5 حوزه بزرگ نفتی کشور است که طبق نشریه شرکت نفت تا چند سال روزانه "700 هزار بشکه" نفت از آن استخراج می شد!

منابع:

1. جهشیاری، الوزراء الکتاب، ص98

2. فسایی، فارسنامه ناصری ج، ص636

3. بابن وهوسه، سفرنامه جنوب، ص150

4. کرزن، ایران و قضیه نفت، ج2، ص619

5. فاتح، پنجاه سال نفت، صص250 تا 258

6 .انگلیسی‌ها درآن زمان خط تلگرافی از خرمشهر به برازجان و بوشهر کشیده بودند که از طریق کابل‌های دریایی به هندوستان متصل می‌شد. این خط تلگراف از شهر رامهرمز نیز عبور می‌کرد. به نقل از جمال زاده،گنج شایگان ص 183

@ramhormoziha رامهرمزی ها دریچه ای به تاریخ و فرهنگ کهن شهر رامهرمز

برج دیده بانی اولین کاشفان انگلیسی نفت در رامهرمز

روستای ماماتین روستای گردشگری است که در 36 کیلومتری شمال شرق رامهرمز قرار گرفته است. وجود چشمه‌های قیر جوشان که از عمق زمین جوشیده و در اطراف رودخانه ماماتین به وفور وجود دارد و تشکوه‌ (کوه آتشین‌) نظر اولین کاشفان نفت را به خود جلب کرد. مهندسین انگلیسی که دنبال کشف نفت بودند در این روستا شروع به احداث حوض آتشنشانی، کارگاه ،میادین ورزشی، اطاق کنفرانس، برج دیده بانی و ساختمان‌هایی برای استراحت خود و دیگر کارشناسان نمودند. ساختار‌های ساختمان سازی مهندسان که از مصالح گچ کوره و سنگ بوده با ساختمان سازی بومیان منطقه تفاوت زیادی داشت، بطوری که سقف بام خانه‌ها بطور قوسی و با لوله‌های قطور نفت می‌باشد که هنوز مردم منطقه از این ساختمان‌ها استفاده می‌کنند.

    

خانه های انگلیسی در روستای ماماتین رامهرمز

عکس : رضا هرمزی