بخش نونزدهم : روند تغییر در بخش جوی آسیاب رامهرمز ( مقدمه)

پیش گفتار

پیش از هرچیز، سپاس فراوان دارم از بزرگوارانی که با کمک های معنوی خود انگیزه و شوق تداوم تحقیق و پژوهش و تلاش بیشتر را برای علاقه مندان به تاریخ و فرهنگ مردم رامهرمز همیشه سرافراز فراهم نموده و می نمایند.

در جلد اول این مجموعه، اشاره ای به لزوم تهیه و تدوین تاریخ جغرافیای رامهرمز یا جغرافیای تاریخی رامهرمز داشته ایم. البته به نظر اینجانب بکارگیری نام ( تاریخ جغرافیای رامهرمز ) درست تر است. در این زمینه علاقه مندان و اندیشمندانی اعلام آمادگی نمودند که جای بسی خوشحالی است.  از جانب دیگر جغرافیای شهرستان رامهرمز که قدمت دیرینه ای دارد، وسیع و گسترده است و با توجه به تعداد زیاد روستاهای رامهرمز که با همت مردمی تلاش گر به وجود آمده اند و هر بخش و یا روستا در محدوده ی جغرافیایی خود دارای تاریخی است، این مهم می طلبد که علاقه مندان در شهر و روستاهای رامهرمز همکاری نموده تا بطور نسبی هم که شده  بتوان تاریخ جغرافیای فراگیری را به مردم شریف رامهرمز تقدیم داریم.

اولین گام برای رسیدن به این هدف را از بخش جوی آسیاب که نزدیک ترین بخش به بخش مرکزی رامهرمز است بر می داریم . این تلاش با نام ( روند تغییر در جوی آسیاب ) شروع شده و گرچه کامل نبوده و بدون عیب و نقص نیست، ولی میتواند آغازی برای برداشتن گام های بعدی باشد.  بخشی از این مطالب در نشریه هفته نامه رامهرمز نامه ( در چهل قسمت  ) با مدیر مسئولی آقای محمدعلی بهوند یوسفی چاپ و منتشر شده است که از همراهی و همکاری ایشان سپاسگزارم.

    عبدالحمید کلانترهرمزی

          زمستان 1400

                                                        

مقدمه

در نظر است در زمینه روند تغییر و تحول هایی که در جوی آسیاب رامهرمز صورت گرفته است، مطالبی را تقدیم و همزمان از نقطه نظرهای صاحب نظران بهره گرفته تا تاریخ دقیق تری از این خاک حاصلخیز و سرشار از نعمت های الهی را بدست بیاوریم.  جوی آسیاب که تا سال های آغازین قرن حاضر به عنوان یکی از روستاهای بزرگ شهرستان رامهرمز شناخته می شد، به علت نزدیکی به بخش مرکزی شهر،  با تاثیر پذیری از آنچه در بخش مرکزی می گذشت تغییر کرده و نظر مدیران شهری را به خود جلب نمود. بنابراین لازم است نگاهی گذرا به شرایط اجتماعی و تاریخی شهرستان رامهرمز و حتی کشور پهناور ایران داشته باشیم تا راحت تر بتوانیم آنچه را که در جوی آسیاب گذشته است از نظر بگذرانیم. باید به این امر هم توجه داشته باشیم که ما قصد داریم در مورد انسان هایی قضاوت و از تجربه آنان بهره بگیریم که بسیاری از آنان امروز در بین ما نیستند. بنا براین نگاه به فعالیت های اجتماعی آنان باید منصفانه باشد تا خدای نا کرده مرتکب خطا و گناه نشویم.

دیگر اینکه جوی آسیاب را میتوان به منزله رامهرمز کوچک تلقی کرد. چرا که مردم ساکن در این بخش، مجموعه ای از قومیت ها، گویش ها و اندیشه های متفاوت می باشند.  پیشرفت جوی آسیاب در زمان هایی بوده است که هماهنگی بین این تفاوت گرایش ها بوجود آمده و همه یک هدف را دنبال می نمودند و آنهم توسعه و پیشرفت برای همه ساکنین جوی آسیاب بوده که بدون تردید این هماهنگی با مردم و ارگان های حاکم بر شهرستان رامهرمز لازمه تغییر و تحول آن بود.

البته بحث هایی که مطرح خواهد شد ممکن است نیاز به نقد و پرسش داشته باشد، که این یکی از نکته های ظریف این موضوع است. عزیزان بیشتر و بهتر از بنده می دانند که تاریخ کشور ما در کشاکش گذر زمان با تغییر و تحول های بیشماری در زمینه های مختلف دست به گریبان بوده که آثار آن بر زندگی مردم این کشور مشهود است. اما از دیدگاه دکتر عبدالحسین زرین کوب نویسنده و تاریخ دان بزرگ ایران، در طول تاریخ ایران و بویژه در سده های اخیر، کشور ما دستخوش نا ملایماتی گردیده و زیان های فراوانی نصیب مردم شده است. گرچه از تلاش ها، فداکاری و از جان گذشتگی عده ای از اندیشمندان ایران نیز نباید غافل بود.

در این بین ضعف حکومت های مرکزی و کشمکش بین شاهزادگان بویژه در دوران قاجاریه، عامل مهمی در ضرر و زیان مردم بوده است. درگیری های داخلی عامل دیگری در عقب افتادن پیشرفت های لازم در جامعه بود. خود کامگی منطقه ای و زیاده خواهی عده ای نیز روند بهبود اوضاع را با تاخیر روبرو میکرد. در این بین استان خوزستان که سرشار از مواهب طبیعی و انسانی است، بیشتر مورد توجه آنان قرار گرفت و جزو خالصه جات تلقی و دولت وقت، شهرها و روستاهای این استان زرخیز را به مالکین بزرگ فروخته تا با دریافت بهره مالکانه، خود حاکم بر اوضاع باشند.

بر اساس شواهد بدست آمده، یکی از این دوران ها که رامهرمز پس از خرابی های گذشته جانی تازه گرفت، دوران اخیر است که به حدود چهارصد سال پیش و شاید کمی پیش تر بر می گردد. از صد سال اول این دوران اطلاع دقیقی در دست نیست و فقط نام هایی از بزرگان خانواده ای رامهرمزی بر زبان ها جاری بود. حدود سه قرن پیش فرزندی از این تبار به نام خواجه طاهر رامهرمزی ملقب به کلانتر، فرزند خواجه حسن و نوه خواجه علیرضا از خانواده های بزرگ رامهرمز بوده است که به شجاعت، تدبیر و بویژه عدالت پروری و مردم داری مشهور و نظر مردم را به خود جلب کرد. سپس با حمایت آنان و همفکری و همیاری سایر کلانتران شهر، مسئولیت اداره رامهرمز را برعهده گرفت.

بنا بر آنچه برخی از تاریخ نگاران و نویسندگان رامهرمزی اعلام داشته اند یا مطالبی که سینه به سینه از بزرگان نقل شده است، چون خواجه طاهر رامهرمزی آشنا به مسائل روز کشور (که در نا امنی بسر‌ می‌برد) بود، توانست تا حدی رامهرمز را از جنگ‌‌‌های داخلی و زیان‌‌‌های ناشی از آن دور نگه دارد و رامهرمز را که بصورت قصبه‌‌ای در آمده بود، از خطر‌‌‌های بعدی مصون دارد.

خواجه طاهر کلانتر با کمک گرفتن از سه فرزند خویش، آن بخش از رامهرمز را که در اداره خود داشت، به منظور اطمینان بخشی به مردم رامهرمز و ایجاد امنیت و جلوگیری از دخالت های نیروهای بیگانه در جهت دایر نمودن زمین های کشاورزی، آنها را به سه قسمت تقسیم و اداره هرقسمت را به یکی از فرزندانش واگذار نمود. بر این اساس منطقه ای از شمال کیمه شهریاری تا محله هفت تن را به فرزند بزرگش خواجه احمد ( حاج احمد ) واگذار کرد.  این منطقه مرکز شهر رامهرمز را شامل می شود.

مسئولیت بخش دوم را که از شمال هفت تن ( هفتنون ) رامهرمز آغاز می شود و تا نزدیکی سید فراجات را در بر می گیرد، به فرزند دوم خود یعنی خواجه اکبر واگذار کرد. این بخش بعدها به علت راه افتادن چهار باب آسیاب آبی ( جوی آسیاب ) نامیده شد. مسئولیت قسمت سوم که از زمین های شمال و غرب امامزاده سید فراجات شروع و تا دامنه کوه و بخشی از زمین های دشت دنا که متعلق به رامهرمز بود و همچنین بخشی از زمین های کیمه شهریاری را به فرزند سوم خود به نام خواجه محمدقلی ( کربلایی محمدقلی ) سپرد. بر این اساس اولین شخصیت مورد نظر ما خواجه اکبر کلانتر هرمزی می باشد که در عصر حاضر پایه گذار جوی آسیاب می باشد.

قبل از اینکه به تاثیر خواجه اکبر کلانتر، زندگی او و عملکرد وی بپردازیم، لازم است به نکته ای اشاره کنم.  تغییر همانگونه که خوانندگان گرامی استحضار دارند، همیشه به معنای بهتر شدن نیست. گاه عوامل طبیعی و انسانی سبب دگردگونی در زندگی انسان ها شده و باعث تخریب جامعه و بافت های آن می گردند. زلزله و جنگ از آن جمله است. تغییر در جوی آسیاب هم از این قاعده مستثنی نیست. پیش آمده است که افراد و یا مردم دلسوزی در جهت پیشرفت و سامان دادن به زندگی خودشان تلاش کردند و نتیجه خوبی هم گرفتند. ولی زمان یا دورانی نیز بوده است که با پیدایش حوادث پیش بینی نشده، روند پیشرفت زندگی مردم کند شده ویا متوقف گردیده است.

بنابراین ما در مروری بر آنچه گذشت، تاریخچه‌‌ای از گذر زمان و رویدادهای مثبت و منفی را مورد بازنگری قرار‌ می‌دهیم و قضاوت را بر عهده خوانندگان گرامی واگذار نموده تا بتوانیم از تجربه پیشینیان استفاده کنیم و آینده بهتری را برای نسل‌‌‌های بعد به ارمغان بیاوریم. بر این اساس شروع کار و فعالیت‌‌‌های شدید در دوران خواجه اکبر کلانترهرمزی در جوی آسیاب که با بهره گیری از فکر اندیشمندان و فعالان اجتماعی آن زمان و تلاش‌‌‌های زحمتکشان، گام‌‌‌های خوبی برداشتند که ما به بررسی بخشی از آنها‌ می‌پردازیم.  

 آنچه از آن دوران به یادگار باقی مانده است، حاکی از فراوانی آب و زمین‌‌‌های حاصلخیز ولی ناهموار که نصیب مردم جوی آسیاب شده بود. شرایط آن زمان کار و تلاش فراوان با اندیشه‌‌‌های نو را‌ می‌طلبید. در نتیجه پرداختن به درخت کاری و باغداری در اولویت کار آنان قرار گرفت.

اولین قدم را در این زمینه خود خواجه اکبر برداشتند و با نهال کاری باغی را در مرکز جوی آسیاب  شکل دادند. نکته جالب توجه اینکه آن بزرگواران به این نتیجه رسیدند که درختان خود پوششی برای حفاظت از گرمای شدید تابستان و جلوگیری از نابودی سایر درختان هستند. به همین دلیل پوشش درختی جوی آسیاب را تا حد ممکن افزایش دادند و باغ‌‌‌های انبوهی شکل گرفت که تا زمان ما به بیش از یکصد و بیست هکتار رسیدند. از این تجربه، دست اندرکاران پرورش گل وگیاه و کاشت درختان میوه دار استفاده نموده و هر جا پوشش درختی بیشتر باشد، سازگاری درختان با تغییرات جوی بیشتر و زیان‌ها کمتر است.