بخش دوم : رودخانه ها و سدهای شهرستان رامهرمز
پل دهیور رامهرمز بر روی رودخانه علا
سه رودخانه اصلی با نام‌های علا، رود زرد و رود تلخ در این دشت جاری‌اند که در طی مسیر با هم ترکیب‌شده و تشکیل رودخانه رامهرمز را می‌دهند و در نهایت به رودخانه‌ی جراحی می‌پیوندند و وارد خلیج‌فارس میشود.
رودخانه علا
رودخانه علا رودی با قدمت چند هزار ساله است که از کوه غارون در رشته کوه های مانگشت در حدود سرزمینی دیشموک سرچشمه میگیرد. رودخانه علا درحوضه ای بوسعت 2300 کیلومتر مربع در شهرستان رامهرمز و قسمتی از شهرستان ایذه (بخش جانکی) جریان دارد و به لحاظ کشاورزی و زیست محیطی و استفاده بهینه از آن، از اهمیت فراوانی برخوردار است.
قدیمی ترین سندی که از نام علا موجود میباشد اشاره به طایفه علایی میکند که در کنار این رودخانه زندگی میکنند و نام این رودخانه را از آن طایفه میداند که منظور همان طایفه علاالدینی ایل بهمئی میباشد.
مسیر رودخانه علا
این رودخانه پس از گذر از تنگ چویل وارد حوزه علا و رودزیر می شود و پس از آن با گذشتن از طلاور، منبیشه، هپرو و میداوود وارد رودزرد شده و در آنجا با رودخانه زرد ادغام می گردد. سپس با گذر از روستای جوکَنکَ وارد روستای شاردین شده و با رودخانه پوتو ادغام و بسوی چم لیشان و رامهرمز میرود. در رامهرمز یک سد انحرافی جهت مشروب نمودن زمینهای کشاورزی در غرب و شرق رامهرمز بر روی این رودخانه احداث شده است.
رودخانه علا پس از گذر از رامهرمز در منطقه دیمه با رود مارون ادغام شده و رود جراحی را تشکیل می دهند که پس از آن با گذشتن از شهرهای مشراگه و رامشیر وارد تالاب شادگان و پس از آن وارد خلیج فارس میشود.
به گزارش خبرگزاری فارس از رامهرمز، رودخانه علا که از کوه‌های «هفت‌چشمه» و «گندم‌کار» حوزه خوزستان سرچشمه میگیرد، قرن‌هاست که مسیری طولانی و پر پیچ و خم را طی میکند تا در مسیر طولانی خود شهرها و روستاهای زیادی را از نعمت آب خود بهره‌مند سازد.
طغیان رودخانه علا در رامهرمز در سال 1395
این رودخانه در سال‌های پربارانی، آوردهای بسیار زیادی را با خود همراه می‌آورد که منجر به تأسیس سنگ‌شکن‌های متعددی در مسیر این رودخانه از روستای صیدون گرفته تا رامهرمز شده و گاهی سیل را نیز سبب گردید.
رودخانه علا طی چند سال گذشته که سال‌های کم‌بارانی و خشک‌سالی را پشت سر گذاشته است آن خروش و هجوم سال‌های دور را که حتی در زمستان‌ها منجر به سیل می‌شد، ندارد و آرام و خاموش باریکه آبی را در دل خود در جریان دارد. با احداث سد خاکی «جَره» در بالادست این رودخانه در روستاهای «رود زرد» و احداث سد تنظیمی «زیر زرد» در رامهرمز آب وحشی این رودخانه برای همیشه مهار شد.
سدجره رامهرمز
سد رودزرد
تماشای منظره ای زیبا و لذت ماهیگیری، جاذبه ای گردشگری در شمال #رامهرمز و در نزدیکی کارخانه سیمان بوجود آورده است . @ramhormozcity"
سد زیر زرد
سد دره قیر
سد خاکی اطراف روستای « دوکوهک » رامهرمز
رودخانه علا در مسیر خود 30 هزار هکتار از انهار سنتی و موتورپمپ‌ها را در بر میگیرد و در پایین‌دست مسیر خود، رود فرعی صیدون، رود فرعی رود زرد و رود فرعی «ماماتین» به آن ملحق شده و وارد حوزه رامهرمز میشود. با توجه به اینکه سرچشمه‌های رودخانه علا در خوزستان است، در یک بازده کوتاه بین 3 تا 4 کیلومتر از حوزه جغرافیایی کهگیلویه و بویراحمد می‌گذرد.
چکیده:
رودخانه علا که منبع اصلی تامین آب مورد نیاز آبیاری منطقه می باشد در قسمت میانی دشت و از شمال شرق تا جنوب دشت جریان دارد که درجنوب دشت پس از اتصال به رودخانه مارون، رودخانه جراحی را تشکیل میدهد. از دیدگاه منابع آب، سازنده های این منطقه را میتوان به سه دسته، سازنده های بی اثر در منابع زیرزمینی ( سازند گچساران)، سازند کم اثر بر منابع آب زیرزمینی ( سازند میشان، بخش لهبری سازند آغاجاری) و سازندهای موثر بر منابع آب زیرزمینی ( سازند بختیاری و رسوبات آبرفتی دوران چهارم ) تقسیم نمود. آبرفت دشت رامهرمز دارای ضخامت نسبتا کم ( حداکثر 130متر) با دانه بندی متوسط تا دانه ریز بوده و یک آبخوان آزاد را تشکیل می دهد. وجود یک آّبخوان نیمه آزاد در بخش هایی از دشت تا حدودی به اثبات رسیده است. در این مقاله با بررسی آبخوان و اندازه گیری چاههای پیزومتر در منطقه و نهایتا محاسبه بیلان دشت، مشخص گردید که آبخوان به دلیل افزایش بهره برداری از چاهها دچار افت شده و بیلان روند نزولی را نشان می دهد و کاهش ضریب ذخیره معادل 6/8- را نشان می دهد که در نهایت راهکارهای مدیریتی جهت بهبود وضعیت کمی آبخوان وجلوگیری از برداشت آبهای زیرزمینی در آینده پیشنهاد می گردد.
عبدالرحیم امیریان
کارشناس ارشد سازمان آب و برق خوزستان
رودخانه علا در باورها و ادبیات بومی
رودخانه علا نزد مردمان بومی منطقه اعم از ایل بهمئی و جانکی دارای ارج و قرب خاصی هست.
در گذشته و امروزه بسیاری از شاعران موسیقی محلی در بیت های حماسی و یاریار های عاشقانه خود از نام رودخانه علا و قلعه علا برای زیبایی اشعار خود استفاده میکنند.
« بهمن علاد »
