بخش پانزدهم : تاریخچه کلانتران خواجه طاهری در رامهرمز

 

رامهرمز با داشتن تاریخی دیرینه، فراز و نشیب‌های فراوانی داشته و در رهگذر تاریخ به دلیل موقعیت خاص آن، همواره مورد هجوم بیگانگان قرار گرفته و دستخوش ناامنی‌ها و خرابی‌های زیاد گشته است. در این زمینه علاوه بر حوادث جوی مانند زمین لرزه‌ها، عوامل انسانی نیز در ویرانی‌ها اثرگذار بود‌ه‌اند.

تل‌وتپه‌هایی که در گوشه‌گوشه‌ی رامهرمز، این شهر قدیمی را به گنجینه‌ای از آثار باستانی تبدیل کرده‌اند، خود تاییدی بر این ادعاست که مورخان و نویسندگان گرامی در مورد آن به تفصیل مطلب نوشته‌اند و هنوز هم شگفتی‌های تاریخی در رامهرمز وجود دارد که ناشناخته باقی‌مانده است.

دو عامل مهم که رامهرمز را مورد توجه قرار داده است، یکی موقعیت جغرافیایی و واقع شدن در مسیر شاهراه ارتباطی کشور عزیزمان با کشورهای همسایه غربی که در گذشته بخشی از خاک ایران را شامل می‌شدند و اینکه در نزدیکی شوش مهد تمدن ایران باستان واقع شده است. دوم موقعیت طبیعی و خدادادی یعنی آب‌وخاک حاصل‌خیز آن بوده است که توجه بسیاری را به خود جلب کرده بود. بدیهی است که قبل از اکتشاف و بهره‌برداری از معادن گچ، سیمان، شن و ماسه و منابع نفت و گاز در رامهرمز که امروز سهم مهمی از سرمایه‌های ملی محسوب شده و درآمد قابل توجهی را برای کشور به همراه دارد، آب‌و‌خاک مهمترین سرمایه مردم رامهرمز بوده است که با نگاهی تاریخی به وضع معیشت مردم، خواهیم دید که سهم اندکی از آن نصیب مردم می‌شده است.

در این رهگذر رامهرمز منطقه‌ای مستعد برای کشت انواع محصول بوده و مسیری سودمند برای تجارت و بازرگانی محسوب می‌شد. در این زمینه انسان‌های بزرگ و خدمتگزاری در رشد و تعالی مردم این شهر قدم برداشتند. شوربختانه عواملی نیز بودند که به دلیل خودکامگی و جهت حفظ منافع شخصی خود، مردم این شهر را زیر فشار قرار می‌دادند که به همت مردم غیور و از جان گذشته این دیار، دوباره و حتی برای چندمین بار رامهرمز به حیات خود ادامه داده و پویاتر از گذشته در مسیر تعالی و پیشرفت قرار گرفت.

یکی از این دوران‌ها که رامهرمز پس از خرابی‌های گذشته جانی تازه گرفت، دوران اخیر است که به حدود چهارصد سال پیش و شاید کمی پیشتر برمی‌گردد. از صد سال اوّل این دوران که حرکت‌های مفیدی در رامهرمز صورت گرفت، اطلاع دقیقی در دست نیست و فقط نام‌هایی از بزرگان خانواده‌ای رامهرمزی که باعث این حرکت شده‌اند بر زبان‌ها جاری بود. حدود سه قرن پیش فرزندی از این تبار به نام خواجه طاهر رامهرمزی ملقب به کلانتر و بزرگ رامهرمز فرزند خواجه حسن و نوه‌ی خواجه علیرضا از خانواده‌های بزرگ رامهرمز بوده است که به دلیل شجاعت، تدبیر و به‌ویژه عدالت‌پروری و مردم‌داری، نظر مردم را به خود جلب کرد و با حمایت آنان و هم‌فکری و همیاری سایر کلانتران و بزرگان شهر، مسئولیت اداره رامهرمز را به عهده گرفت.

بر اساس آنچه برخی از تاریخ‌نگاران و نویسندگان عزیز رامهرمزی اعلام داشتند یا مطالبی که سینه‌به‌سینه از بزرگان نقل شده است، چون خواجه طاهر رامهرمزی آشنا به مسائل رامهرمز و آگاه به شرایط روز کشور -که در ناامنی و وحشت به سر می‌برد- بود، توانست تا حدی رامهرمز را از جنگ‌های داخلی و زیان‌های فراوانی که مردم از این جنگ‌ها دیده بودند و در نتیجه، رامهرمز هم به صورت قصبه‌ای درآمده بود، از خطرهای بعدی مصون دارد. در آن زمان که با عصر صفویه همزمان بوده است، خواجه طاهر کلانتر با هم‌فکری و همیاری سایر کلانتران شهر به این نتیجه رسیدند که با استفاده از آب‌وخاک، رامهرمز را از نابودی نجات دهند. هر چند زمین‌های قابل کشت محدود و برای تبدیل زمین‌های بایر به دایر می‌بایستی تلاش زیادی انجام می‌شد.

با عنایت به اینکه به دلیل نبودن ابزار کشاورزی امروزی، تمام کارها بایستی با نیروی کار انسانی و زور بازوی آنان انجام می‌گرفت. از طرفی مردم در آن زمان می‌دیدند که بخش زیادی از درآمد آنان به زور گرفته می‌شد و حاصل دست رنج آنها صرف هزینه‌های جنگ‌های بیهوده و یا رفاه شاهزادگان می‌گردید که هیچ سودی را در پی نداشت، بنابراین انگیزه چندانی برای انجام این امر نداشتند و این موضوع پیشبرد کار را سخت کرده بود.

خواجه طاهر کلانتر با کمک گرفتن از سه پسر خویش، آن بخش از رامهرمز را که در اداره خود داشت، به منظور اطمینان بخشی به مردم رامهرمز و ایجاد امنیت و جلوگیری از دخالت نیروهای بیگانه در جهت دایر نمودن زمین‌های کشاورزی آنها را به سه قسمت تقسیم کرد و اداره هر قسمت را به یکی از فرزندانش واگذار کرد.

یکی از انگیزه‌هایی که خواجه طاهر کلانتر ایجاد نمود و مشتاقان آبادانی رامهرمز را به همکاری دعوت کرد، این بود که هر کس می‌توانست به هر اندازه از زمین‌های بایر را دایر و قابل کشت نماید، مالک بخشی از آن زمین شود که این تصمیم به عنوان یک شرط یا بهتر بگوییم یک قرارداد اجتماعی تلقی شد و انگیزه‌ای برای دستیابی به اهداف خود و اشتیاق کار و تلاش بیشتر گردید.

بر این اساس منطقه‌ای از شمال کیمه شهریاری تا محله هفتَن را به فرزندش خواجه احمد که بعدها به دلیل مشرف شدن به مکه مکرمه به حاج احمد کلانتر ملقب گردید. واگذار نمود. این منطقه مرکز شهر رامهرمز را شامل می‌شد.

بخش دوم که از شمال محله هفتَن رامهرمز آغاز می‌شد تا نزدیکی امام‌زاده سید فراجات را در بر می‌گرفت. اداره این بخش را به فرزند دوم خود یعنی خواجه اکبر واگذار کرد. این بخش بعدها به علت راه افتادن چهار باب آسیاب آبی، جوی آسیاب نامیده شد.

بخش سوم که از زمین‌های شمال و غرب امام‌زاده سیدفراجات شروع و تا دامنه کوه و بخشی از زمین‌های دشت دنا که متعلق به رامهرمز بود و همچنین بخشی از زمین‌های کیمه شهریاری را به فرزند سوم خود یعنی خواجه محمدقلی که پس از زیارت بارگاه امام حسین (ع) به کل محمدقلی (کربلایی محمدقلی) معروف و شناخته شد، جهت آباد کردن واگذار نمود. فرزندان این بزرگوار به احترام نام خواجه طاهر، نام خانوادگی خود را طاهری انتخاب کرده و خاندان بزرگ طاهری را تشکیل دادند. زمین‌هایی که در اداره کل محمدقلی قرار داشتند، بخشی زمین‌های آبی و بخشی زمین‌های دیم یا بج را شامل می‌شد که در دشت دنا واقع شده بودند.

القاب خاندان خواجه طاهر کلانتر

در بررسی‌های تاریخی که بر روی نمودار درختی کلانتران خواجه طاهری ( شجره نامه)  انجام گرفت، این نتیجه به دست آمده که هر نسلی از خاندان خواجه طاهر کلانتر از جانب مردم لقبی به آنان داده می‌شد که با آن صفت شناخته می‌شدند. برای نمونه نسل‌های قبل از خواجه طاهر و نسل بعد از ایشان از صفت خواجه یعنی بزرگ مورد لطف و محبت مردم قرار می‌گرفتند.

1. نسل بعد از خواجه طاهر مانند: خواجه احمد، خواجه اکبر و خواجه محمدقلی
2. نسل دوم بعد از خواجه طاهر از لقب یا صفت ملا به معنی درس خوانده و باسواد برخوردار بودند مانند ملاکرم، ملاامیر ملاابوالفتح، ملا بندر، ملا درویش، ملانجف، ملاآقا، ملاخانعلی و.....
3. نسل سوم بعد از خواجه طاهر به دلیل اینکه بیشتر به سفرهای زیارتی می‌رفتند از پیشوند کربلایی و یا مشهدی به تناسب حال، قبل از نام بهره می‌گرفتند مانند: کربلایی خداکرم، مشهدی نادر، مشهدی ابراهیم، مشهدی عبدالرضا، کربلایی اکبر و....
4. نسل چهارم بعد از خواجه طاهر، بزرگواران این نسل از پیشوند میرزا یعنی آگاه و دانا برخوردار بودند.
5. نسل پنجم بعد از خواجه طاهر، بیشتر افراد این نسل به خانه خدا مشرف شده و از پیشوند حاج و یا حاجی بهره‌مند شده‌اند.
6. نسل ششم بعد از خواجه طاهر، یعنی نسل جوان این خاندان به دلیل برخورداری از تحصیلات دانشگاهی، از عناوین دکتر و مهندس و سایر رشته‌ها بهره‌مند هستند.

توضیح اینکه در بعضی از نسل‌ها، تعدادی از افراد نیز بوده‌اند که به دلیل سفرهای زیارتی و تحصیلات دانشگاهی به هر دو شکل شناخته شده و معروف بوده‌اند. دیگر اینکه به علت تعداد زیاد سه نسل اخیر، از بردن نام خودداری می‌شود.

لازم است به این نکته اشاره شود که موارد مهمی را در باره تاریخ این خاندان می توان از مفاد این نمودار کشف نمود که دیدگاه های کارشناسان امر برای پژوهش و تجزیه و تحلیل آنها بسیار مفید خواهد بود. از ویژه گی های این نمودار ، منظور نمودن نام دختران است که تحول شگرفی را در ساختار خاندان بوجود آورده است. دیگر اینکه اثرگذاری ازدواج ها ی فامیلی در همبستگی و ایجاد امنیت در دوران نا امنی را به خوبی نشان می دهد.  گرچه این مورد بطور مطلق نیست و نیاز به بررسی های کارشناسانه دارد.

ساختار کلانتران خواجه طاهری در رامهرمز

  باز نویس« پیش گفتار » ساختار خاندان خواجه طاهر کلانتر

  بقلم دکتر عبدالجلیل کلانترهرمزی :

گرچه از شروع و بزرگ اولیه این خاندان اطلاعات موثقی در دست نیست، ولی بر اساس مطالعات بزرگان و سفرهای انجام شده توسط بزرگان این قوم و همچنین وجود دست نوشته های موجود و اطلاعات واصله از همقطاران، دوستان و هم عصرهای آن بزرگان، یافته های فعلی در دست است.

در طی 50 - 40 سال گذشته تلاش های فراوانی در جهت گردآوری اطلاعات در مورد این خاندان شده است که گرچه همگی ناقص بوده است ولی در مجموع می توان اطلاعات فعلی که حاصل جمع این تلاش هاست مفید قلمداد کرد و نتیجه همه کارهای منجر به شوق جمعی در داشتن ارتباط فامیلی دقیق است.

اینجانب نیز به سهم خود سعی در تهیه این مطالب نموده و پس از حدود سی سال تلاش، مصاحبه با بزرگان، گردآوری مطالب، هم فکری با سایر دست اندرکاران تهیه شجره نامه، اطلاعات موجود را گردآوری کرده به امید آنکه این هدیه نا قابل بتواند ارتباط بین فامیل را محکمتر نماید.

  انشاء الله    ، فروردین 91 - تهران

سپاس فراوان از  آقای دکتر عبدالجلیل کلانترهرمزی که این اثر شگفت انگیز  را خلق کردند. 

 امید است این نمودار که درتاریخ 12 /8 / 1391 رونمایی و مورد بهره برداری قرارگرفت،  سند تاریخی و ارزشمندی برای خاندان کلانتر باشد.

 نکته ای که باید به آن اشاره نمود و مورد پرسش عده ای از علاقه مندان قرار گرفته است، چینش بزرگان خاندان خواجه طاهر کلانتر است که ایراد دارد و آنهم به دلیل نداشتن تاریخ تولد آنان می باشد. بنابراین عزیزانی که در حال رایانه ای کردن این نمودار درختی هستند، می توانند با به دست آوردن تاریخ تولد بزرگان خاندان این اشکال را بر طرف نمایند تا اطلاعات مطلوبتری حضور علاقه مندان ارائه داده شود.

در همین زمینه تا کنون تلاش هایی صورت گرفته است و عزیزانی احساس مسئولیت نموده و همکاری کردند که نتیجه آن در « سال نگار کلانتران خواجه طاهری  » تقدیم شده است.

نکته دیگر اینکه این نمودارها در سال 1391خورشیدی رسم شده اند.  بنابراین طبیعی است که نام همه عزیزان خاندان در آن ها مشاهده نمی شود که با همت و تلاشی دیگر می توان این کمبود ها را بر طرف نمود.

از آنجایی که در گذشته ازدواج های فامیلی نقش مهمی در همبستگی و ایجاد امنیت آن روز جامعه داشت، یکی از آثار آن مشاهده نام تعدادی از افراد در چند شاخه نمودار می باشد که لزوم حساسیت برنامه ریزی دقیق را برای رایانه ای نمودن آن بیشتر می کند.

برنامه ای که بر اساس آن بتوان به جایگاه هر فرد در تمام شاخه ها دسترسی پیدا کرد.

*****

"عزیزانی از روی حسن نیت ، بخشی از مطالبی را که در این وبلاگ مطرح می شود، برگشت به گذشته، برتری جویی و یا حتی نژادپرستی می دانند. این در حالی است که آنچه دست اندرکاران این وبلاگ شامل مطلب، فیلم، عکس و سایر موارد را با توجه به مطالب و یا منابعی که دریافت می کنند،  یا در اختیار دارند با حساسیت بررسی نموده و سعی بر این است که در چارچوب اهداف راه اندازی وبلاگ که پرداختن به تاریخ و فرهنگ شهرمان و کسانی که در این راستا نقش آفرینی نموده و می نمایند، عمل کنیم. سروران بهتر از بنده می دانند که موضوع تاریخ و فرهنگ، بحثی گسترده است و موارد زیادی را شامل می شود. به همین دلیل تلاشگران این وبلاگ همزمان با آگاهی بخشی در زمینه تاریخ و فرهنگ گذشتگان از انسان های والایی که هم اکنون به مردم شهر و دیارمان خدمت می کنند و نام آور جامعه هستند، غافل نبوده و نسبت به معرفی فعالیت های اجتماعی این عزیزان اقدام می نمایند. باز هم از سرورانی که تجربه های موفقیت آمیز آنان در بهبود زندگی مردم شهرمان بویژه جوانان می تواند مفید باشد، خواهش می کنم با دست اندرکاران وبلاگ مطرح و همکاری فرمایند تا این مجموعه بهتر بتواند به وظایف خود عمل نماید."

 http://ramhormoz.blog.ir/1400/09/18

*****

7 / 11/ 1401

نکته پایانی که با بررسی نظرات اعلام شده توسط دلسوزان و علاقه مندان به کامپیوتری کردن این نمودار که می توان گفت در حال حاضر کامل ترین نمودار خاندان خواجه طاهر کلانتر می باشد، تفاوت نظرهایی در مورد بزرگان خاندان وجود دارد که در ترتیب اعلام نام آنان و تعیین شماره شاخص دارای اهمیت می باشد . در مجموع دو نظر بیشتر مطرح شده و مهم  هستند: 

یکی اینکه عده ای بزرگترهای خاندان را برمبنای تاریخ تولد و سن آنان می دانند و عده ای هم بزرگتر بودن را بر مبنای موقعیت اجتماعی قلمداد می کنند.  این مورد در خصوص همزمان بودن بزرگان خاندان است .

گرچه این نمودار با پیوست های آن برای آگاهی و رفع اشکال آن در این وبلاگ به مدت شش ماه ارائه گردید، ولی با توجه به نظر صاحب نظران و جوانانی که مایل به کامپیوتری کردن و انتشار آن به صورت کتابچه و در اختیار قرار دادن کتابچه به هر خانواده ذینفع می باشند، این گام  می تواند سند تاریخی دیگری را رقم بزند ولی این اقدام از توان دست اندرکاران وبلاگ خارج بوده و نیاز به گروه کارشناس و تازه نفس دارد که این مهم را به انجام برسانند.

پیروز و سربلند باشید.

27 / 7 / 1402