بخش نونزدهم : هسته مرکزی و محدوده ی جغرافیایی جوی آسیاب

1 - هسته مرکزی جوی آسیاب

حال تا اندازه ای با شرایط جغرافیایی جوی آسیاب آشنا شدیم و به ورودی اصلی آن که از دبستان هرمزان شروع می شد، اشاره کردیم. پس از طی مسافتی بین 400 تا 500 متر و پس از گذشتن از بین دو ردیف باغ ها و منازل مسکونی به اولین آسیاب به نام آسیاب ملا بندر می رسیدیم.  اکنون می توان به معرفی هسته مرکزی جوی آسیاب پرداخت. 

هسته مرکزی جوی آسیاب محوطه ای دایره مانند و گرد را شامل می شد که بین آسیاب ملا بندر در جنوب و آسیاب برجی در شمال قرار گرفته بود و نسبت به اطراف بلندتر بود. به همین دلیل بیشتر ساکنان جوی آسیاب در گذشته در این محوطه زندگی می کردند.

نهر امام جعفر

در بالا دست مرکز جوی آسیاب نهر مقومعلی به دو شاخه منشعب شده و هر شاخه نیم دایره‌‌ای تشکیل داده که شاخه جنوبی پس از مشروب نمودن باغ‌‌‌های واقع در مسیر خود، پره‌‌‌های آسیاب ملا بندر را به چرخش درآورده و در دلوار آسیاب به سمت آسیاب کل سلمان و زمین‌‌‌های پایین جوی آسیاب جاری‌ می‌شد. این نهر به دلیل عبور از مسیر قدمگاه امام جعفر (ع) بهر امام جعفر نامیده می شد. شاخه ای از آن هم آب غسالخانه قبرستان قدیم رامهرمز را تامین می نمود.

جاده کاید حسینی

شاخه شمالی نهر یا جوی کاید حسینی، پس از مشروب نمودن باغ‌‌‌های واقع در مسیر خود، پره‌‌‌های آسیاب برجی را چرخانده و در دلوار پایین آسیاب جاری‌ می‌شد. این دلوار پس از چرخش به دور باغ خواجه اکبر کلانتر با دلوار آسیاب ملابندر یکی‌ می‌شد. این محوطه یعنی از بالا دست که نهر مقومعلی به دو شاخه تقسیم‌ می‌شد تا بهم رسیدن دو باره آن در پایین دست، حالت گرد و دایره واری را شکل‌ می‌داد که منزل خواجه اکبر کلانتر و سه تن از فرزندانش بنام‌‌‌های ملاحاجی، ملابندر و کربلایی حسین (موزه پزشکی فعلی رامهرمز) و سایر ساکنان جوی آسیاب در این محوطه واقع شده بودند.

این محوطه که به دلیل نهرها و دلوارهای اطراف آن در سطح بالاتری قرار داشت، در زمستان‌ها سیلاب‌ها و آب باران‌‌‌های شدید را به سمت زمین‌‌‌های پایین و آسیاب کربلایی سلمان فرزند دیگر خواجه اکبر کلانتر هدایت‌ می‌کرد. مردم شهر و بویژه نانوایان و کسانی که برای آرد کردن غله‌‌‌های خود به جوی آسیاب رفت و آمد داشتند، بیشتر با این منطقه و ساکنان آن آشنا بوده و به عنوان جوی آسیاب‌ می‌شناختند. در حالی که جوی آسیاب یکی از بزرگترین روستاهای شهرستان رامهرمز بوده و بموجب تقسیمات کشوری به بخش دو شهرستان رامهرمز شناخته و تبدیل شده است.

حال که با موقعیت جغرافیایی هسته مرکزی جوی آسیاب آشنا شدیم به ادامه مطلب‌ می‌پردازیم. بخش جوی آسیاب که برخی از روستاهای دیگر مانند بنه کل سلمان، گلالدون و دره دون را در دل خود جای داده است،‌ می‌تواند معیاری برای سنجش محدوده جغرافیایی آن در پایین دست قرار گیرد. همینطور زمین‌‌‌های کشاورزی جوی آسیاب در بالا دست هسته مرکزی مانند زمین‌‌‌های معروف به (گاهسهک) که به موازات زمین‌‌‌های کشاورزی بنه آخوند تا نزدیک سرطا کل محسین (کربلایی محمد حسین)  ادامه‌ می‌یابد که در سال‌‌‌های خوش باران توسط کشاورزان جوی آسیاب برنج کاری‌ می‌شود.

البته امروزه با احداث اتوبان‌ها و بلوارها، قدری  تعاریف ما از موقعیت‌‌‌های جغرافیایی نا شناخته و در دید مردم قرار نمی گیرند. ولی این واقعیتی است که وجود داشته و مردمانی با تلاش خود، تغییراتی را در محیط زندگی خود به وجود آورده اند.  دستگاههای متولی امر‌ می‌توانند اطلاعات جامعی در این زمینه ارایه نمایند.

 

2 - محدوده ی جغرافیایی جوی آسیاب

در مورد محدوده جغرافیایی جوی آسیاب از جنوب، از دبستان هرمزان و روبروی منزل مشهدی عبدالرضا کلانتری (منزل پدری حاج ستار کلانتری) شروع‌ می‌شد. اما بعضی از بزرگان جوی آسیاب بر این باورند که تپه مسلط بر منزل مشهدی عبدالرضا کلانتری (تُل ملابندر) هم جزو بخش جوی آسیاب بوده که اولین منبع آب رامهرمز را در اواخر دهه سی خورشیدی بر روی این تپه کار گذاشتند که خود شاهد ساخت و راه اندازی این منبع آب بزرگ بودم. اگر چنین بوده باشد، اولین منبع آب رامهرمز را‌ می‌توان مرز بین بخش مرکزی و بخش جوی آسیاب دانست.

 

 

جوی آسیاب از جانب شمال به امام زاده سید فراجات می رسید و نهر بزرگی که پس از چرخاندن آسیاب ملا الله یار کلانتر، از نزدیک این امام زاده عبور کرده و تقریبا" مرز بین جوی آسیاب و پاگچی تلقی می شده است. محوطه بهشت آباد هم از زمین های خانواده هرمزی نژاد که از بزرگان جوی آسیاب هستند، نزدیک این نهر واقع شده است. لازم است یادی کنیم از تلاش های آقای حسین ایدنی شهردار وقت رامهرمز که در شکل گیری مجموعه بهشت آباد ( حدود سالهای 49 و 50 ) به عمل آورده اند.

امام زاده سید فراجات

همانطوریکه بزرگواران اطلاع دارند قبرستان قدیمی رامهرمز، در جنوب جوی آسیاب و زمین آن متعلق به کربلایی حسین کلانترهرمزی بود که پس از توسعه شهر رامهرمز در طرح قرار گرفت و پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران و در دوران ریاست حاج ستار کلانتری در شورای شهر رامهرمز، شهرداری برای انجام طرح‌‌‌های خود از این قبرستان استفاده نمود. با آنچه مطرح شد، وسعت تقریبی بخش جوی آسیاب بالغ بر چهل کیلومتر مربع‌ می‌شد که‌ می‌توان گفت از شمال به جنوب حدود چهار کیلومتر و از شرق به غرب حدود ده کیلومتر تخمین زده‌ می‌شود. در غرب و در منطقه گلالدون، ملا بندر کلانترهرمزی به منظور حفظ امنیت منطقه و کشاورزان آن، قلعه‌‌ای ساخت که بیش از یکصد سال دژی مستحکم محسوب‌ می‌شد.

 

قلعه ملابندر کلانترهرمزی