بخش بیست و هفتم : واژه های رامهرمزی (معانی کلمه ها و مکان های به کار برده شده در این وبلاگ )

 1  - معانی کلمه ها و مکان های به کار برده شده در این بلاگ به ترتیب حروف الفبا تقدیم می گردد.

2 - سپاس فراوان از عزیزانی که ایرادها و اشتباه های صورت گرفته در این بخش را یاد آوری فرمایند.

آ :

آخون کردن = خرد کردن غله

آربیز = آردبیز

آسمون = آسمان

آسمون غرومبه = صدای آسمان

آش اَرده ای = یک نوع غذای محلی است .

آش باقله = یک نوع غذای محلی است .

آش پِلان = ظرف مخصوص تصفیه کردن آش

آش توله = یک نوع غذای محلی است .

آل  = جن - موجود ترسناک خیالی

آل بِبَرِش = در مقام نفرین است.

 

 

الف:

اَذون = اذان

 

اِسیدَن = گرفتن ، خرید کردن ، دریافت کردن

اِشکَست = شکست

اِشکَفت = غار ، غار و رخنه کوه در شکاف آن

اِشکنادِش = آنرا شکست

اُشلُنگ = ریشه خشک کوبیده شده گیاهی به نام اشنان که برای شستشوی جامه ( لباس ) از آن استفاده می شد.

اَفتو ( AFTOO ) = آفتاب

اَفتوَه ( AFTOOH ) = آفتابه

اُفتین = آستین

اَلآن = اکنون،  همین حالا

الا بَختکی = شانسی

اَلَختُر = نوعی بازی کودکانه است

اِمشو = امشب

اَمونَت = امانت

اَن جَنیدَن ( AN_JA_NIDAN ) = خرد کردن سبزی

اَنگِشت = تکه ای از ذغال آتش گرفته

اَنگیر ( AN_GIR ) = انگور

او ( O ) = آب

او باقِلِه = آب باقلا (یک نوع غذای محلی است. به بخش غذاهای محلی مراجعه شود.)

او تَماتَه = آب گوجه (یک نوع غذای محلی است.به بخش غذاهای محلی مراجعه شود.)

او پیوزی = آب پیازی،  نوعی غذای محلی ارزان قیمت و بدون گوشت است. ( به بخش غذاهای محلی مراجعه شود. )

اور ( AOOR ) = ابر

اوریشَم = ابریشم

اوسار = افسار

اوسو ( AOO-SOO ) یا  اوسِنا = آن موقع ، آنوقت

اوسنَل = آنوقت ها

اوسیو ( AOO-SIOO ) = آسیاب

اوشیره =  آب برنج دم نکشیده

اونجو = آنجا

ای بینُم = می بینم

ایپوسه = می پوسد

ایپیر یا ایتم = نام عیلامی ایذه بوده است .

ای خَرُم = می خورم

ای خَندُم = می خندم

ایخِه = می خواهد

ای دِرُ مِش ( E_DE_RO_MESH) = پاره اش می کنم .

ایسوسه = می سوزد

ایرَن = می روند.

ایشُمارُم = می شمارم

ایندَد = نام پادشاه قدرتمند عیلامی رامهرمز

ایومَه = می آمد

 

 

 

 

ب:

بات = با تو

بار بندیل = بار و اثاثیه سفر

بارون = باران

بازار رضاخانی = بازار سرپوشیده بزرگ و معروف شهر رامهرمز که بازار فعلی در محل آن ساخته شده و هنوز قسمت هایی از بازار قدیمی موجود است .

بافَه ( BAFAH ) = دسته خوشه های غله که برای خرمن درو می کنند.

باقِلِه = باقلا

باقِلِه گِرِکَش = نوعی خوراک محلی است

بال  = علاوه بر بال پرنده ، گوشه و کِنار هم معنی می دهد .

بالِشت = زیر گوشی یا زیر سری پَر

بالِنگ = خیار

باهِنده =  پرنده

بایُم  = بادام

بایمون  = نام یکی از روستاهای رامهرمز است که در کنار رودخانه علا قرار دارد .

بَچییَل  = بچه ها

بَخت ( BAKHT  )  = روح ، روان ، شانس ، اقبال

بَخت بوت = روح پدرت

بِختَر ( BEKH-TAR ) = بهتر

بُخچه رختخوه = رختخواب پیچ

بِخوس ( BE_KHOS ) = بخواب

بِرِ اَفتو = تابش شدید آفتاب، جلوی آفتاب

بَرد ( BARD ) = گِل فشرده و خشک، گِل خشک و سِفت 

بُرگ (BORG ) = ابرو

بَرم = دشت علفرار که مرداب هم داشته باشد.

بَرم جمال = نام یکی از برم های رامهرمز است.

بُرَن ( BORAN) =  ته دیگ

برنج کالی = برنج کاری

بِرونِن = برانند

بِزنیدَن = انتخاب کردن

بَست زدن = بند زدن ، استوار کردن ( مانند بست زدن قوری )

بِسون = بستان

بَق ( BAGH ) = قورباغه

بِگِر = بگیر

بِل یا بِهل = بگذار

بَلبَلی ( BAL-BALY ) =  نوعی نان که بر روی تابه پخته می شود  و آنرا بَل بَل هم می گویند .

بلازه = سرکش  ( مانند بلازه آتش =شعله های سرکش آتش )

بَلوِه = شر ، مایه دردسر

بُنتَه ( BON-TA ) = بهانه

بَندیر = منتظر

بِنگِشت ( BEN_GESHT ) = گنجشک

بُنگون ( BON_GOON) = بادنجان

بُنِه = روستا

بِنِه = بگذار

بَنِه = نوعی شباک که برای جابجایی بافه های گندم از محل درو به جای خرمن مورد استفاده قرار می گیرد .

بو (BO ) = پدر

بوبیزَن = بادبزن

بوبینه = گل بابونه

بوتول (BO_TOL ) = سوسک سیاه و درشت

بورَه = صدای گاو

بوزی = بازی

بوصدی یا باصدی = نام یکی از روستاهای رامهرمز

بُل کَندَن = پریدن به هوا

بو کیل  ( BO-KIL ) = پر مدعا

بول کُم ( BOL -KOM ) = پر مدعا

بون = بام

بونگ = بانگ

بوهون یا بُهون = چادرهای محل سکونت عشایر ، چادر سیاه ، نوعی چادر که با ریسمان موی بز بافته می شود . بوهون ، بهون یا بون همان بونک در زبان پهلوی است و به معنی جا و مسکن بُنه بار و اردوگاه می باشد .

بَهرِه = کفگیر ، وسیله تقسیم کننده غذا

بَهسِه = بسته ، انبوه

بهیگ = عروس

بَیاض =  سفیدی

بی = بود

بی بی = مادر مادر و مادر پدر

بیدیم ( BIDIM ) = بودیم

بیون = بیایید

 

پ :

پاتیل یا پوتیل = دیگ مسی بزرگ

پار  = پارسال

پاریو یا پاریاب = واژه ای بختیاری است و به زمین هایی که به وسیله آب رودخانه ، چاه ، چشمه و ... آبیاری می گردند ، نامیده می شود.

پارک صمیمی = منزل مسکونی آقای صمیمی یکی از زمین داران و ملاکین بزرگ و ثروتمند رامهرمز در کیمه،  به قدری بزرگ و مشجر و با صفا بود که به پارک صمیمی معروف شده بود .

پارینه = گوساله یکساله

پازَن = بز کوهی

پاسا کردن = پایمال کردن ، له کردن ، بهم زدن هم معنی می دهد.

پاگچی = روستایی در دامنه کوههای رامهرمز

پایَل ( PAYAL) = پاها

پَتی ( PA-TI) = خالی

پُخو = محکم بستن ( بیشتر برای حیوان ها کاربرد دارد. )

پَرپین  = خرفه ، سبزی بومی رامهرمز

پِرتَک = پروانه کوچک

پِرچ = ریسمانی از الیاف

پَرز کردن = ایمن نمودن باغ با شاخه های خاردار درختان

پَریشو = پریشب

پَریگ = پریروز

پِس = یک نوع خوراک محلی است.

پَسین = زمان بین بعد از ظهر و غروب

پُشتیک ( POSHTIK ) = پیشانی

پِشِنگِه = پاشیدن قطره های آب

پِل (PEL ) = گوساله نر

پَل (‌‌‌ PAL ) = گیسو

پِلتی = کمی - مقدار کم

پِنجِه = انگشت

پَندو = ورم

پِنگ = خوشه خرما ، پنجه

پوت = جوی آبی که از روی نهری می گذرد . در گذشته پوت را از تنه درختان بویژه درخت نخل درست می کردند . امروزه لوله های سیمانی و فلزی این عمل را انجام می دهند .

پوتَکی = پوت کوچک

پوز ( POWZ ) = دهن

   پوتیل ( POWTIL ) = پاتیل - ظرف مسی بزرگ که برای غذا پختن استفاده می شود

پوس = پوست

پوغَه = اضافه ساقه برنج که در جاخرمن باقی می ماند.

پِنجه ( PENJA ) = انگشت

پِهرِسی = پریدی

پیا ( PEEYA ) = مرد 

پیاله ( PEIA-LEH ) = کاسه کوچک

پیت ( PIT ) = پیچیده ، لوچ

پیت کردن = چرخیدن ، پیچیدن

پیدِن ( PIDEN ) = پونه

پیر ( PIR ) = امام زاده ، بزرگ

پیر فقیرو = امام زاده ای در جوار کیمه رامهرمز که به اعتقاد اهالی به خواب افراد معتمد آمده و از آنان خواسته بود که گنبد و بارگاه برای او نسازند و به همین علت به ( پیر فقیرو ) معروف شده بود .

پیس ( PISS ) =  سیاه و سفید ، به علفزار کنار جوی هم گفته می شود .

پیشقاب = بشقاب

پیش کنار ( PISH-KENARA ) = زیر شکم

پیک ( PIK ) = پوک

پیکَک  = یک نوع خوراک محلی است

پیل ( PIL ) = پول

پینیدن = پیمودن ، اندازه گرفتن ، کیل کردن، پیمانه کردن

 

ت:

تاته ( TATA ) = عمو

تال = نخ

تَپالِه = پهن حیوانات

تَختِه = تختخواب بچه

تَرکه ( TARKE)= ساقه های باریک درخت (مورد استفاده در چوب بازی )

تِرات ( TE-RAT ) = تاختن

تُرشَک یا تُرشوک =  نام گیاه محلی رامهرمز است.

تِروزین ( TEROWZIN ) = ترازو

تِسول ( TE-SOL ) = پرنده ای کوچکتر از گنجشک

تَش ( TASH ) = آتش - تیره و قوم هم معنی می دهد .

تَش تَشوک = کرم شب تاب

تَشَر = نهیب زدن

تَکُل = تابوی کوچک آرد ، وسیله گلی نگهداری آرد

تَل یا تَهل ( TAHL ) = تلخ

تُل ( TOL ) = تپه بلند ، هر چیزی که بر روی هم ریخته و خرمن کرده باشند .

تُلِ بُرمی ( Tol-e-Bormi ) = تپه برمی ( تپه باستانی رامهرمز )

تُلِ دیمه ( Tol-e-Dime )   = تپه دیمه ( تپه باستانی رامهرمز )

تُلِ گَسر ( Tol-e-Gassr ) = تپه گسر یا قصر ، این تل یا تپه یکی از مکان های باستانی ایران مربوط به 6000 سال پیش و دارای اهمیت بسیار زیادی می باشد . تپه قصر در 20 کیلومتری رامهرمز واقع شده است .

تُلِ نادونگی  = تپه ای سرسبز و با صفا در شهر رامهرمز

تَلقَنیدَن = له کردن ، پایمال کردن

تُلگ = چوب مخصوصی است که پس از شستن جامه ( لباس ) آنهارا با آن وسیله کوبیده تا چرک و آلودگی ها از جامه خارج شود.

تَلَمبار ( TALAMBAR ) روی هم گذاشتن ، انباشتن ( نا منظم )

تِلنیدَن = له کردن

تِلین دون ( TE-LAHN-DOWN ) = محل زباله دان (مخصوصا پهن حیوانات )

تُمبون (  TOM-BOON ) = زیر جامه ،  شلوار - زیر شلوار

تُنِ خدا  = ترا به خدا

تُنُک = نازک - کم بار - کم مایه

تِنگ (  TENG ) = تپل

تَنگ    = باریک ، به مسیرهای باریک کوهستانی هم گفته می شود .

تَنگِ چِل = زیر بغل

تَنگارَه ( TAN-GA-RAH ) = کوچه باریک و دراز

تُنگُر =  ضربه انگشت ، سنگ ریز و کوچک هم معنی می دهد.

تِنگِسُم = پریدم

تِنگِلِه =  پریدن به هوا

تَنیر ( TANIR ) = تنور

توو ( TOW ) = تب

تو ( TOO ) = اتاق

تو توَک ( TOO-TO-WAK ) = اتاق کوچک - مرغدانی

توپو (  TOPOO ) یا تاپو  = نوعی محفظه یا انبار خانگی که با گِل ساخته می شد و گندم یا جو در آن نگهداری می کردند .

توره ( TOORAH )= شغال

توشمال (‌‌‌‌‌‌‌ TOOSH-MAL ) = دهل زن ، نوازنده ساز و دهل

توک ( TOOK ) = چکه - قطره

تولَک زدن = نشا کردن  (  برنج )

توله = گیاه پنیرک

توم ( TOOM ) = طعم - مزه

تونیدَن = آب کردن ، ذوب کردن

توَه = تابه نان پزی

تِی بَری = نا برابر ، نا متعادل

تی تَرمون ( TI-TARMON ) = نام پرنده کوچکی است . به عنوان مقدار کم هم از آن استفاده می کنند .

تی تَرمون بجی  = نام پرنده کوچکی که در صحراهای کم آب و علف زندگی می کند و به همین دلیل جثه آن کوچکتر است .

تیت ( TIT ) = توت

تیتَرنِه ( TITARNE ) = تمشک، نوعی گیاه خاردار که میوه آن شبیه توت سیاه و ترش مزه است و به وفور در باغ های رامهرمز می روید. 

تی تَن ( TI-TAN ) = نیشکون

تیر = چوب سقف اطاق یا تیر آهن

تیشتر = گوسفند ماده دو یا سه ساله

تیفون = طوفان

تیفِه کردن = حرکت مرغی که با پاهایش زمین را جستجو می کند

تیک = پیشانی

تی لَه ( TI-LAH ) = جوجه مرغ

تی لَه کوتو = توله سگ

تینا = تنها

تینیدن  ( TYNIDAN ) = تکان دادن

تی یَ ( TI-YA ) = چشم

تی یت ( TIYAT ) = چشم تو

تی یَ کال (‌‌‌ TI-YA KAL ) = چشم سبز

 

ث :

 

ج:

جاوار (  JA-WAR ) = آنچه به جا مانده باشد  

جَختی = در ضمن ، تازه

جَر = نام یکی از ابزار کشاورزی سنتی است. شکاف و اختلاف هم معنی می دهد.

گاهی وقت ها دعوا را هم تشدید می کند و می گویند ( جَر و دعوا )

جِر = صدای پاره کردن چیزی

جَراده = حشره بالدار سمی

جِغِلِه = پسر فقیر

جُفت = از یک چوب بزرگ و چهار چوب کوچک درست می شود

که موقع شخم زدن به گردن دو گاو می بندند.

جُفتَک = لگدی که حیوان چهارپا با هر دو پای خود بیاندازد.

جُل = پوشاک چهارپایان

جُم ( JOM ) = تکان

جِنگِ اَفتو = گرمای شدید آفتاب  

جَنگِر  = وسیله ای چوبی که با آن خوشه های خردشده غله را به هوا پرتاب می نمودند تا دانه از کاه جدا شود . چَنگر هم گفته می شود

جوبجی = نام روستایی تاریخی در شرق رامهرمز

جَوال = شبیه خورجین و دست بافت است و همواره در یک جفت بافته می شود. ولی دو لنگه آن الزاما متصل به یکدیگر نیست و غالبا از هم جدا هستند. لرها و بختیاری ها جوال را با آستر گلیمی یکپارچه می بافند.

جوجیم = جاجیم

جوجِلَه = جوی کوچک

جو روفی = لایروبی جوی آب با بیل دستی

جومَه  ( JOOMA ) = پیراهن - جامه

جون = جان

جَوَن (JAVAN ) = وسیله ای که برای خرد کردن محصولات کشاورزی به منظور تهیه غذاها و یا خرد کردن خوشه های درو شده غله ( خرمن کوب ) به کار میرود و در شکل های گوناگون از تنه و شاخه درختان درست می شود.

 

چ:

چاس ( CHAS ) = نهار

چال = لانه - گودی

چالِه ( CHALAH ) = اجاق

چَپیلَه ( CHA-PI-LA ) = کوچه باریک پیچیده

چِخ = سگ را نهیب دادن و راندن

چَق = صدای برخورد دو فِنگ

چَق چَقو = نوعی وسیله سرگرمی کودکانه که

با ساقه خوشه های درخت نخل درست می شود

چَل ( CHAL ) = گود

چَل و دِندگی = پستی و بلندی

چِل = زیر بغل

چَلتوک = شلتوک برنج

چُم = شبنم برفی ، شبنم در سرمای سحرگاهان

چَم = در زبان لری یعنی قرار گرفتن در کنار رودخانه است. گاه به کنار رودهای خشکیده نیز چَم می گویند.

چَم اوسیو = ( چَم + اوسیو ) محلی قدیمی در رامهرمز است.

چَم = واژه ای بختیاری و به معنای کشت زمین های پاریابی  است که به کشت برنج اختصاص می یابد

چَمپا = محصول کشت برنجی را که در زمین های پاریاب پایش شده و به دست آمده  ، چمپا یا عنبر بو نامیده که با ابتدایی ترین ابزار در دل طبیعت این محصول را تولید می نمودند.

چَمِدون = چمدان

چَموش = اسب یا قاطر یاغی یا سرکش

چُندُر ( CHON-DOR  ) = چغندر

چِنگ زدن ( CHENG-ZADAN ) = جوانه زدن

چو ( CHOO ) = چوب

چو = شایعه

چوبَس = داربست

چول = نیست، نابود، ویران کردن

چونِه = چانه، گلوله خمیر

چَه ( CHAH ) = چاه

چیتَه ( CHITAH ) = افزودن مقدار کمی از ماست به شیر برای درست کردن ماست

چییَل = چیزها

 

ح:

حاصل = گندم و جو ، محصول

حُبانِه  = ظرف سفالی برای نگهداری آب

حَتَ تول ، تیتَ مُتول = سر اغازی برای داستان ها و متل ها بود . مانند ( یکی بود ، یکی نبود )

حَروم = حرام

حَشَم = دارایی ( از قبیل گاو و گوسفند )

حَموم = حمام

حور = خورجین

حوش = نهیب دادن به الاغ

حونَه ( HOUNAH ) = خانه

حونَه وَرکَندِه = خانه خراب

حِیرون = سرگردان

حِیوُن = حیوان

 

خ:

خاب = خوب  ، باشه ، شکلی از تایید است.

خاکِستون = مزار ، مقبره 

خاکِلون = خاکدان ، آغشته به خاک

خالو ( حالو هم می گویند ) = دایی

خایه = تخم ، تخم مرغ

خِپِل = آدم کوتاه و چاق

خُت = خودت

خَتَک = مرغ نا بالغ

خدا برات = کجا می خواهی بروی ؟ خدا به همراهت

خدا زیده = در مقام نفرین و ناراحتی ادا می شود، خدا زده

خدابخش = نامی برای مردان است.

خدا بیامرز = خداوند رحمتش کند.

خِر = بیخ گلو

خَربیزه   = خربزه

خُرُپُف = خُر خُر کردن موقع خواب

خَردَن = خوردن

خَس ( KHAS ) = استخوان

خَسَه ( KHA-SA ) = هسته زردآلو - هلو و ....

خَش ( KHASH ) = خوش

خَشخار = بیخودی ، بی جهت

خُشکَک = یک نوع شیرینی محلی است ( مانند نون شیرین )

خَل ( KHAL ) = کج ، خم

خَل پیت = وارونه ، کج

خُل ( KHOL ) = خاکستر ، به آدم بی تفاوت هم گفته می شود .

خُم   = خودم

خورجین = نوعی کیسه یا باردان است که بر پشت حیوانات باربر می گذارند و اجناس را حمل می کنند. خورجین از دست بافت های بی گره عشایر است که توسط زنان بر روی دارهای افقی و معمولا از نقش های سنتی بافته می شود. خورجین بیشتر از دو جوال تشکیل شده است که نیمی از دهانه هر دو را به هم می دوزند.

خَورزا = خواهرزاده

خورشت سبزی = یک نوع غذای محلی است .

خوسید ( KHOOSID ) = خوابید

خولی ( KHOOLY )  = خالی

خیرد (  KHIRD ) = خرد

خیش (  KHISH ) = وسیله ای چوبی که با آن زمین را شخم می زنند . معیاری برای سنجش سطح زمین کشاورزی هم هست . مانند : سه خیش زمین

خیگ = مشک بزرگ

خیلُم زیلُم = نام یک نوع غذای محلی است .

خین (  KHIN ) = خون

خینالی یا خینولی = خون آلود

 

د :

دا (DA ) = مادر

دار (  DAR ) = درخت، ارتفاع درخت، بلندی، آویزان

داغون = خراب

دالو = پیرزن

دالون = دالان

دَبه = جای روغن

دَبه = میوه ای پیوندی از نارنج و پرتقال که از پوست آن مربا درست می کنند.

دَبه کردن = پشیمان شدن در معامله

دَخیل کردن = التماس کردن

دَدی ( DADY ) = خواهر

دَربون = دربان

دِردَن = پاره کردن

دِردَه ( DER-DAH ) = پاره

دَرَک ( DA-RAK ) =  سپر ، ساقه های متوسط درخت ( مورد استفاده در چوب بازی ) و جهنم هم معنی می دهد

دُرُنگ = صدا ، ( هُمُدُرنگ = همراه ، همصدا )

دِرَن گَه ( DE-RAN-GA ) = درگاه خانه یا اتاق

دَرو  = دهانه ورودی نهر یا جوی آب را گویند .

دِرو = برش بوته های جو و گندم یا گیاه های دیگر از روی زمین با داس

دِرِه (DE-RE ) = خار صحرایی

دِرین ( DERIN ) = درو

دُز = دزد

دَس ( DAS ) = دست

دَسپِلو = با دست چیزی را جستجو کردن

دَسِه = دسته

دَس پِرز = یک نوع غذای محلی است .

دَسَل ( DASAL ) = دست ها

دَشکَه = نخ خیاطی

دَک ( DAK ) = لرز ، لرزش

دُکون = دکان

دَلاک = سلمانی

دَلوار ( DALVAR ) =مسیل - نهرهای بزرگ برای عبور سیلاب ها

دِلواز = دلباز ، خوش منظره

دِلوم = دلم

دَمبَر = واژگون ، وارونه

دَمون یا دمونی = زمان کوتاه ، لحظه ای

دَنگ درآوردن = شوخی کردن ، مسخره کردن

دو    = دوغ

دوَر = دختر

دورو   = دروغ

دوس  = دوست

دوِسُم = دویدم

دوش  = دیروز

دو کَندُم =  دویدم

دوکون = دکان ، مغازه

دول = دلو  ، ظرف چرمی که آب را در آن نگهداری می کنند .

دولَک = محفظه چوبی از درخت نخل که گرده ها درون آن قرار دارند .

دولو ( DOLOO ) یا دالو = پیرزن

دوما ( DOMA ) = داماد

دومب = دُم

دومِن  = پایین

دون = دانه

دونگ  = صدا، به سهمی از مال هم گفته می شود. هر ملک شامل شش دونگ است.

دون گُرو ( DON-GOROO ) = حبوبات ناپز یا دیرپز ، خام

دونا = دانا

دِهون ( DEHOWN ) = دهن

دَم پخت = یک نوع غذای محلی است و به شکل های مختلف تهیه می گردد .

دیدُمَک ( Di-Do-Mak ) = نام پرنده ای است که معمولا پس از غروب آفتاب و اوایل شب در آسمان ظاهر می شود و مرتبا آوازی می خواند که مردم در گذشته در پاسخ آن می گفتند :( خبرت به خیر و یا خبرت خش ) . تعبیر مردم بر این روال بود که خانواده هاییکه عزیزی در سفر داشتند و یا چشم براه موضوع خاصی بودند ، با شنیدن صدای دیدمک آنرا به فال نیک می گرفتند و خوشحال می شدند .

دی = مادر

دیار = بیدار

دیار = مرز و بوم ، شهر ، محل زندگی

دَیار (‌ با تشدید یا ) = دیر نشین ، کس یا کسی

دیم (   DIAME ) = مادرم

دیندا (  DIN-DA ) = دنبال ، پشت سر

دَیور   = نام یکی از روستاهای رامهرمز است .

دی یَه = دیگر

 

 

ذ:

 

ر:

رِشک = شپش

رِنگینَک = یک نوع خوراکی محلی است .

رو = رودخانه

رودَم (    ROODAM ) = فرزند عزیز و دردانه ام

رون ( ROWN) = ران

رَه  = راه ، رفت

رُهمِس  = فروریخت

ری ( RI ) = صورت ، روی ، رخسار

ریت (   RIT ) = خالی ، بی چیز

ریشان = روی آنان

ری و زیری = یک نوع نان محلی است .

 

ز:

زَبون ( ZABOWN) = زبان

زِدی ( زیدی ) = شیره درخت زردآلو که از شاخه ها و تنه آن خارج می شود.

زَردولی = زرد آلو

زِن تا ( ZEN-TA ) = زن عمو

زَنبیل = کیف دستی مخصوص میوه

زَنگَل = زنان

زَنگُلگیا = یکی از آفت های مهم گندم است.

زونی ( ZOWNI ) = زانو

زَهلِه  = صفرا ، کیسه صفرا

زَهلِه نداره  = از ترس کیسه صفرایش ترکیده است . می ترسد .

زیتَر ( ZI-TAR ) = زودتر - پیش ازین

زیدَن = زدن

زیلو = نوعی زیرانداز و کف پوش دست بافت است که با نخ پنبه بافته می شود که به علت خنکی پنبه مناسب مناطق گرمسیری است.

زینَت ( ZI-NAT) = زن شما

زینَم ( ZI-NAM )  = زن من

زینَه = زن

ژ:

 

س:

سابات = راهرو سر پوشیده بین دو خانه یا دو دکان - پوششی از تنه و شاخ و برگ درختان برای جلوگیری از تابش مستقیم خورشید

سُخت = سوخت

سِخچِه = نارس

سرایل = جمع سرای

سَر روزه = فطریه

سِکَک = سکسکه

سِندِرمهَ = سنگین

سِندون = دارایی ، مال و اموال

سوز ( SOOZ) = سبز

سوزی ( SOO-ZI) = سبزی خوردنی

سوک = ساقه نوک تیز گندم و نوعی وسیله بازی کودکان که از چوب درست می کردند. در مجموع به هر چوب نوک تیز « چوب سوک » می گویند.

سی    = برای

سیشون = برای ایشان

سِی فرج = سید فرج ، نام امام زاده ای نزدیک کیمه و بُنه کاید علیخان که تفرجگاه اهالی است و دارای درختان کُنار تنومندی می باشد . 

سیلا  = سوراخ

 

 

ش:

شاپلیشک یا شوپلیشک = واژه ای بختیاری و همان پرستوی مهاجر است که دارای تقدس خاصی در بین افراد روستانشین بختیاری است.

شارا ( SHARA) = نوعی هلو

شُر شُر = صدای ریختن آب

شِرنیده   = پاره شده

شُش  = شپش

شُل ( SHOL ) = گِل

شَل  = زخمی ، پا شکسته

شُل شُلی = نوعی نان که با پیاز خردشده و روغن مخلوط بود و بر روی تابه پخته می شد .

شِله تَماتَه = یک نوع غذای محلی است .

شله تُوله ای = یک نوع غذای محلی است .

شله دِقله = یک نوع غذای محلی است .

شله دُوا = یک نوع غذای محلی است .

شله گِندی = یک نوع غذای محلی است .

شُمنیدَن = قاطی کردن ، بهم زدن

شِنو = شنا

شو ( SHOW ) = شب

شوایدون = زیر زمین ، طبقه زیرین

شوتور نهونته = نام فرزند ایندد امپراطور عیلام نو

شوک = جغد

شوم ( SHOOM) = شام

شی    = شوهر - ازدواج

 

ص:

صُب = صبح

صبا = فردا صبح

صَندیق = صندوق

 

ض:

 

ط:

طَبَق = وسیله پهنی که از برگ های درخت نخل برای نگهداری نان تیری درست می کنند و شبیه سینی است .

 

ظ:

 

ع:

عامَه ( AAMA ) = عمه

 

غ:

غُر = گود

غُروم و ترومب = رعد و برق

غُرُمنیدن  = غرش کردن

غَرِه  = مغرور ، فریب هم معنی می دهد .

غوره ( GHORA ) = انگور نارس ،‌یتیم هم معنی می دهد .

 

ف:

فاش (‌ FASH ) = شکوفه ، بیشتر در مورد مرکبات بکار برده میشود .

فزرتی = چیز بی ارزش یا کم ارزش

فِل ( FEL ) = یک نوع خوراکی محلی است

فِلونی = فلانی

فَند و فیلِه  = فریب ، حیله ، مکر و نیرنگ

فیتَک  = فوتک ، نی لبک

 

ق:

قاتوق ( GHATOGH ) = یک وعده غذا

قُچ = قطره ، مقدار کمی از مایعات

قُفه  =   طَبَق دوره دار که برای نگهداری نان تیری درست می کنند .

قَل کردن = تکه کردن

قِلیسنیدن = قورت دادن

قَندون ( GHANDON ) = قندان

قوپی ( GHOPI ) = چهارچوب در

قهوه خانه حیدر = تنها قهوه خانه رامهرمز که پاتوق اهالی بود .

قیلون = قلیان

 

ک:

کاکا  = برادر ، برادر بزرگتر

کال   = نرسیده ، سبز ، رنگ قهوه ای تیره

کاهگِل ( کَهگِل هم می گویند) = مخلوط کاه و گل

کَپ     = مشت پر شده از چیزی

کَپَر = اقامتگاه سایه بانی که در شکل های مختلف ساخته می شود.

کِتلی ( KETLY ) = کتری

کُر (  KOR ) = پسر

کُرات ( KORAT ) = تره

کِرد = کَرد

کِرِن جال ( KEREN-JAL ) = خرچنگ

کِرنِه = کنه

کُرو ( KOROW ) = آرنج

کُررو = دمل - زخم

کُروه ( KOROOH) = میوه نارس(بیشتر درمورد انار بکار برده میشود.)

کَرِه = نوزاد گوسفند

کُرِه = نوزاد الاغ و مادیان 

کُشکُلو     = کوچک

کَغا ( KA-GHA) = بلدرچین ، پور

کَل ( KAL ) = طاس ، سر بی مو ، ظرف کوچک آب هم معنی میدهد .

کَل ( KAL )  = اگر قبل از نام افراد بیاید ، معنی کربلایی می دهد .

کِل     = صدایی که زنان هنگام شادی از دهان سر می دهند .

کُل  = تمام ، به پوسته میوه مصرف شده می گویند ( مانند : کل انار ) ، به سنگدان مرغ هم اطلاق می گردد.

کَلَک    = نوعی اجاق گلی که برای پخت و پز و گرم کردن درون خانه ها ساخته می شد . به معنی حیله و نیرنگ هم به کار برده می شود . به چیزی شبیه قایق که با چوب و تخته بر روی چند مَشک بادکرده برای عبور از رودخانه درست می کنند هم نامیده می شود .

کُلُموتَه = بهم چسبیده ، فشرده

کُلوتَه = کلاه ویژه ای که بانوان بر سر گذارند.  این کلاه جنبه تزیینی نیز داشته است

کَلَند = کُلَنگ

کَلو ( KALOO ) = دیوانه ، کم عقل

کُلُو = ملخ

کِلور  ( KELOWR ) = باقی مانده های ساقه های غله در زمین پس از درو کردن

کَلوس ( KALOOSS ) = کرفس

کُلوفِه ( KOLOWFE ) = موج خروشان آب

کُلَه  = کلاه

کُلیدون = محفظه ای گلی سوراخدار که برای نگهداری مرغ و جوجه درست می کردند . به طاقچه هایی که درون دیوارهای پهن قدیمی و برای نگهداری بعضی وسایل کوچک و ضروری و همچنین فرآورده های لبنی به دلیل خنکی فضای آن استفاده می کردند ، گفته می شد .

کِلیل = کلید

کُم ( KOM )  = شکم

کَموتَر = کبوتر

کُنجی = کنجد

کَندال = گودی

کوختَه = مرهم

کورچنیدن =  چیز سختی را با دندان خرد کردن

کُوگ = کبک

کول فرح =  مکانی تاریخی در ایذه که سر در آن نام پادشاه رامهرمز نوشته شده است .

کونجو = کجا

کوهی = کاهی ( مانند دفتر کوهی = دفتر کاهی )

کَوی = کاهو

کُه  = کوه

کَه = کاه

کَه دون  = کاهدان

کی بُنو ( KAI-BONOO ) = کدبانو  

کیمه = نام یکی از روستاهای بزرگ رامهرمز است .

 

گ:

گابَرد = محدوده ای از زمین بین دو مرز

گالاپشت = لاک پشت

گالِه  = فریاد همراه با حرکت دست بر روی دهان ، هو و گاله هم می گویند .

گالَه = حور - نوعی جوال دو طرفه که برای حمل گندم ، جو و آرد به کار می رود .

گاوَختی ( GAVAGHTY ) = گاهی وقت ها

گایَل ( GAIAL ) = گاوها

گَپ  = صحبت ، گفتگو - بزرگ و گنده هم معنی می دهد .

گَپو ( GAPOO ) = بزرگ

گُدار  = گذرگاه ، گذرگاه آبی و سخت

گُر گرفتن = سوختن ، آتش گرفتن ، بالا رفتن حرارت بدن

گُرز   = چماق

گِرِ کَش ( GERE-KASH ) = باقلای سبز با پوست که آب پز شود

گُردَه (‌‌‌‌‌‌ GORDA ) = کمر

گُروختَن  = فرار کردن

گَشتُم = نیشم زد

گِلال ( GELAL ) = ریگ و سنگ ریزه ،‌به زمین پست کناره آب هم گفته می شود.

گُلُپ ( GOLOP ) = گونه

گُلو ( GOLOO )  = گربه

گُلولی ( GOLOLI ) = گل خار مریم

گِلی (  GELI )  = گلو

گِلیم = نوعی زیرانداز و کف پوش دست بافت است که از پشم بافته می شود.

گَم      = گاز ، با دندان گاز گرفتن

گُمب (  GOMB )  = اندازه کم

گِمنه ( GEMNEH ) = نوعی غذای محلی است که با بلغور گندم تهیه می شود (به بخش غذاهای محلی مراجعه فرمایید) .

گِناس = خسیس

گُنج = زنبور قرمز ( زنبور گاوی )

گُند = خایه

گِند = لقمه گوشت

گِند زدن = دوختن با دست

گندم برشته = یک نوع خوراکی محلی است

گِندِه زدن = تقسیم کردن ( مانند تقسیم آب نهر )

گو (  GAO ) = برادر

گوپال  = نهر عمیق برای عبور آب های مازاد

گودال = جای گود - چاله

گودیم ( GODIM ) = گاودم - نوعی عقرب

گووَر  = گوساله

گیوه     = پای افزاریست با رویه نخ بافت

 

ل:

لاش یا لاشه  = بدن ، تن ، کالبد

لُب = محکم بیان کردن مطلب ، روشن و صریح

لباسَلُم = لباسهایم

لَر = لاغر

لِف ( LEF ) = جاری شدن آب اولین بارندگی شدید که گل و لای زیاد به همراه دارد .

لِک = آویزان

لَلُو = جوی آب بزرگی که در بوصدی جاری بود .

لَم = پایین

لُمبه ( LOMBA ) = باسن

لُنج  = لب آویزان شده

لو (  LOW ) = لب

لوچ ( LOOCH  ) = چشم پیچیده

لَووینه  = آسیابان

لِوی =  محصول اولین شیر گاو تازه زاییده که مقوی و قالبی است .

لَهک (  LAHK ) = خسته ، عاجز

لیخ = لوس

لیرَه  = پس مانده های گِل های کف جوی

لیز = آرام

لیش = زشت ، ناپسند

لیق دراز = قد بلند - پای بلند

لیک و لاک = داد و فریاد

لِیلَق = لک لک

لیوَه  = دیوانه

 

م:

ماغار =  اولین آبیاری زمین کشاورزی در آغاز کشت

مازه = کمر

ماگاه   = ماده گاو

مال  = آبادی یا مجموعه ای از چادرهای سیاه ( بوهون ) که از یک خاندان یا فامیل تشکیل شده باشد . از این واژه در شعر و ادب بختیاری زیاد استفاده می شود .

مال کنون = کوچ

مَتَل = قصه های کوتاه سرگرم کننده کودکان

مِجال = موقع

مُضیف  = محل ضیافت و پذیرایی

مالمیر = نام قبلی ایذه ( پیش از تصویب فرهنگستان زبان پارسی )

مِرزِنگ ( MERZENG) = مژه

مِرنیدن   = بالا کشیدن ( مایعات )

مُف = آب بینی

مِل ( MEL ) = موی بدن 

مُل ( MOL ) = پشت گردن

مَلار  = سه پایه چوبی بلند که برای دوغ زدن و نگهداری مشک آب بر پا می کنند .

مَلَه = شنا

مَهلی یا مَلی ( MALI ) = خیلی ، بسیار

مِن  = تو ، میان ، درون

مَن رامهرمز = مبنای وزن در رامهرمز که برابر با  50 کیلوگرم است .

مو  = من ، به درخت نخل و انگور هم گفته می شود .

مُهِسون = نخلستان

موهی = ماهی

می (  MI )  = موی بدن

می ره ( MI-RA ) = شوهر - مرد

مِی نا = مقنعه

 

ن:

ناسکال  = فردی که کاری یا عملی را با کمی حیله انجام می دهد .

ناشتا = صبحانه

نشم کردن = راه رفتن آرام

نشمین = زیبا

نُفت  ( NOFTE ) = بینی

نُقُشت = کمترین صدا

نِکار  = واحد اندازه گیری مایعات بویژه شیر به وسیله چوب های بند بند شده ( علامت گذاری شده ) ، چوب خط

نوگَه ( NOGAH ) = ناودان

نون = نان

نون شیرین = یک نوع شیرینی محلی است .

نها = جلو

نِهِنگ = نزدیک

نی = نیست

نی خُم  = نمی خواهم

نیتَرِس =  نمی توانست

نیمبول = لیمو

نیم دری = پنجره

 

و:

وایِه ( VAYEH ) = آرزو

واز  = باز ( مخالف بسته )

وَ بات  = به همراهت

وَختی = وقتی

وِر  = زیاد حرف زدن

وَرَس (‌‌‌‌‌‌ VARASS )   = تمام شد

وَرزا ( VARZA ) = گاو نر که جهت شخم زدن آموزش داده می شود

وِریس = طناب پشمین پهن برای بستن بار بر روی حیوان

وَس یا وَست= افتاد

وِل = آزاد ، رها

وِلات = ولایت

وَلُم = فرصت مناسب

وَ نات =  به گردنت

 

ه:

هارت و پورت = سر و صدای بیهوده

هانی = نام حاکم محلی ایذه که خراج گذار امپراطور شوتور نهونته فرزند ایندد پادشاه قدرتمند ( هوخنور ) رامهرمز بوده است .

هَتی هَتی کردن = با اشاره نگاه کردن

هِرمو ( HER-MOO ) = یک نوع گلابی است

هزار مَنی = نام یکی از روستاهای رامهرمز است که به داشتن چشمه های آب شهرت دارد .

هُف کردن = فوت کردن، برای نوازندگی ساز هم از همین واژه استفاده می شود .

هُلبَ ( HOL BA ) = شنبلیله

هُمدُرُنگ = مونس - یار

هَمیس ( HAMISS ) = یک نوع غذای محلی است .

هنبون = انبان ، کیسه پول ، کیسه دراز که به دور کمر می بندند.

هَنی ( HANY ) = هنوز

هُوار  = آرام ، نرم

هوخ نور = نام عیلامی شهر رامهرمز که پایتخت دولت عیلام نو بوده است.

هوریا  یا اوریا = زیارتگاهی در جوار دیور ( دهیور )

هولو ( HOOLOO ) = دایی

هَون = هاون

هیمَه ( HI-MA ) = هیزم

 

ی:

یاکریم = نوعی کبوتر زینتی و خانگی بسیار زیباست.